Böbrek taşı, idrar içinde erimiş halde bulunan gözle görülmeyen küçük maddelerin bir takım nedenlerden dolayı bir araya gelmesi ve birleşip büyümesi sonucu oluşur. Normal sağlıklı bir kişide idrar içinde kristal adı verilen bu küçük parçalar denge halindedir ve bir ayaya gelip çökmezler. İdrar içinde bulunan ve bunların birleşmesine engel olan bazı maddelerin azalması ya da olmaması veya idrar yoğunluğunun artması gibi nedenler, bu küçük parçaların çökmesine neden olur. Bu dengedeki bozukluğun nedeni tam olarak bilinmese de, taş hastalığının beslenme alışkanlığı, genetik yatkınlık, yaşanılan coğrafi bölge ve iklim koşulları ve cinsiyet gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Böbrek Taşı Neden Olur?
Yukarıda da bahsedildiği gibi, kanda bulunan ve idrara geçen bazı mineraller ve kristaller, idrar içinde dengeli bir halde çözünmüş bir şekilde bulunur. Bunu çayın içinde erimiş halde bulunan şekere benzetebiliriz. Ancak çeşitli nedenlerden dolayı kristallerin çözünürlüğünün azalması ya da miktarının artması, böbrek içindeki idrar kanallarında bu maddelerin çökmesine ve taş oluşumuna neden olur. Bunu da çaya çok fazla şeker atılması ya da şekerin erimemesi sonucu bardağın dibinde çökmesine benzetebiliriz.
Böbrek Taşı Kimlerde Daha Sık Görülür?
Herkesin böbreğinde taş görülebilir, ancak bazı insanların böbrek taşına yakalanma ihtimali daha yüksektir. Bu insanlar kimler mi?
Her şeyden önce erkek olmak böbreklerde taş oluşumu açısından bir dezavantaj. Çünkü erkeklerin böbreklerinde taş kadınlara göre daha sık görülür.
Daha önce böbreğinde taşı olan ancak taşını düşüren ya da ameliyat olan kişilerde yeniden taş oluşma riski normal insanlara göre daha sıktır.
Anne ya da babada böbrek taşı olan kişilerde risk olmayanlara göre daha fazladır.
Az su içen kişiler daha çok böbrek taşına yakalanır.
Bol proteinli, tuzlu, şekerli gıdalarla beslenenlerde yine taş görülme riski daha fazladır.
Fazla kilolu, şişman ya da obez kişilerde böbrek taşı daha sık görülür.
Zayıflamak için ameliyatla midesini küçülten ya da başka bir bağırsak ameliyatı olanlarda böbrek taşı daha sık görülür.
Polikistik böbrek hastalarında ya da böbreğin başka bir kistik hastalıklarında böbreklerde taş görülme ihtimali daha fazladır.
Bazı metabolizma hastalıklarında, idrarda yüksek düzeyde sistin, oksalat, ürik asit veya kalsiyum gibi maddeler daha fazla olur. Bu kişilerin böbrekleri taş açısından risk altındadırlar.
Romatizmal bir hastalık olan gut hastalığında, böbreklerde ürik asit çökerek taş oluşturabilir.
Diüretik denilen idrar söktürücü veya kalsiyum içeren antasitler gibi mide ilaçları kullananlarda yine böbrek taşı sık görülür.
Böbrek Taşı Belirtileri Nelerdir?
Böbrek taşı belirtileri birazda taşın büyüklüğüne ve böbrek içinde bulunduğu yere bağlıdır. Nasıl mı? Eğer taş büyükse yerinden pek kıpırdamaz, dolayısıyla ağrıya ya da kanmaya neden olmaz. Eğer küçük bir taşsa bu durumda böbrek içinde dolaşır ve hatta idrar kanalına düşer. İşte o zaman sıkıntılar başlar. Bede yan tarafta şiddetli ağrı olur. Ağrıya bazen bulantı ve kusma da eşlik edebilir. Bazen de idrar kanlı gelir. Eğer taş çok küçükse, hiç bir şikayet yol açmadan idrar ile atılabilir. Buna halk arasında kum dökme de denir.
Yani yukarıda da anlattığım gibi böbreğinde taş olan bazı hastalarda herhangi bir şikayet olmayabilir. Ancak böbrek taşında sıklıkla görülen belirtiler şunlardır;
İdrar yaparken ağrı, yanma, sızlama
Sık idrara çıkma
İdrarda kan görülmesi
Sırtın yan tarafında ya da kasık bölgesine vuran şiddetli ağrı
Mide bulantısı ve kusma
Böbrek Taşı Nasıl Anlaşılır?
Eğer sırtın yan tarafında ağrı, idrarda kan gibi şikayetler varsa, akla böbrek taşı gelir. Bu şikayetlere neyin yol açtığını anlamak için bazı tetkikler gerekir. İlk yapılması gereken tetkik idrar tahlilidir. İdrar tahlilinde idrarda ertirosit adı verilen kan hücreleri görülür.
Taşın olup olmadığını, varsa yerini tespit etmek için bazı görüntüleme yöntemlerine ihtiyaç duyulur. Ultrason, röntgen filmi ve BT (bilgisayarlı tomografi) kullanılan görüntüleme yöntemleridir.
Böbrek Taşının Tedavisi Nasıldır?
Böbrek taşı tedavisi, taşın büyüklüğüne, yapısına, ağrıya neden olup olmadığına ve idrar yolunda tıkanıklık yapıp yapmadığına göre değişir. Bütün bunları anlayabilmek için öncelikle idrar, kan, röntgen ve gerekirse bilgisayarlı tomografi (BT) yapılması gerekebilir. BT sırasında bazen kontrast madde (boya) kullanılabilir.
Yapılan bu test sonuçlarında eğer böbrek taşı düşebilecek boyutta ise yani 5 mm ya da daha küçükse, herhangi bir işleme gerek duyulmaz. ancak taşın düşmesini kolaylaştırmak için bol su içmeli ve hareket etmelidir. Eğer ağrı varsa ağrı kesici ilaç kullanılabilir.
Böbrek taşı kendiliğinden düşemeyecek ise, yani 5 mm’ den daha büyükse tedavi uygulamak gerekebilir. Uygulanacak tedavi seçenekleri arasında şok dalga tedavisi, üreteroskopi ve perkütan nefrolitotomi bulunur.
Şok dalga tedavisi ya da ESWL tedavisinde, vücut dışında bulunan bir cihaz ile böbreklere ultrasonik ses dalgaları gönderilir. Bu dalgalar böbrek taşını küçük parçalara ayırır. İşlem seanslar halinde uygulanır. Genellikle 3 seanstan sonra uygulanmamalıdır. İşlem sırasında genellikle hastaya narkoz verilmez, yani hasta uyanıktır. Ancak çocuk hastalarda bu tedavi çocuk uyutularak yapılır. Her bir seans genellikle 45 dakika ile bir saat kadar sürer.
Başka bir tedavi seçeneği de üreteroskopi eşliğinde lazer ile taşların kırılmasıdır. Bu tedavi ameliyathanede ve hasta genel anestezi altında iken yapılır. Üreteroskop adı verilen tüp şeklinde uzun bir alet ile idrar kanalının ucundan girilerek böbrekteki taşa ulaşılır. Taş lazer ile kırılarak küçük parçalara ayrılır. Bu parçalar işlem sırasında ya da kalanlar da daha sonra kendiliğinden idrar ile atılır.
Böbrekteki taş çok daha büyükse (2 cm’den büyük) böbrek taşını çıkarmak için perkütan nefrolitotomi adı verilen bir ameliyat uygulanır. Ameliyat sırasında, sırtın yan tarafından 1 cm uzunluğunda bir kesi yapılır. Buradan böbreğe bir tüp yerleştirilir. Bu tüpün içinden gönderilen özel aletler ile taş kırılarak dışarı alınır.
Böbrek Taşından Korunma Yolları Nelerdir?
Böbrek taşından korunmanın en iyi yolu her gün yeterli miktarda su içmektir. Peki bu yeterli miktar nedir? Normal şartlarda bir insan günde 8 ile 12 bardak su içmelidir. Ancak su kişide su içmeyi kısıtlayacak bir hastalık varsa, her gün ne kadar sıvı alınması gerektiği doktora sorulmalıdır.
Alınan gıdalardan sodyumu yani tuzu çıkarmak gerekir. Tuz hem böbrek taşı hem de tansiyon yüksekliğine neden olan zararlı bir gıdadır.
Et, süt, yoğurt ve yumurta gibi hayvansal ürünleri sınırlamak da böbrek taşlarını önlemeye yardımcı olabilir.
Böbrek taşlarından korunmanın bir diğer yolu da bol hareket halinde olmaktır. Hareketsiz bir yaşam tarzı olanlarda taş daha sık görülür.
Ev yapımı limonata ya da bir bardağa bir kaç damla limon sıkıp içmek de böbrek taşı oluşumunu önleyebilir.
