Böbrek nakli, çeşitli nedenlerden dolayı böbreği çalışamaz hale kişiye, ya canlı bir vericiden ya da beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişiden (kadavra) alınan böbreğin takılması işlemidir. Vericiden ya da kadavradan alınan böbrek, alıcının sağ ya da sol kasık boşluğuna ameliyat ile yerleştirilir.
Böbrekler Ne İşe Yarar?
İdrar Oluşumunu Sağlar
Böbreklerin en önemli görevi, kanı süzerek vücudu artık maddelerden temizlemektir. Kanın böbrekler tarafından süzülmesi sonucu oluşan sıvıya idrar adı verilir. Böbrekler günde yaklaşık 180 litre civarında kanı süzer ve 1.5-2 litre civarında idrar meydana gelir.
Kanı Temizler
Besinlerin vücutta yakılması sonucu oluşan üre gibi zehirli maddeler, ilaçlar ve fazla sıvı idrar yoluyla vücuttan uzaklaştırılır.
Hormon Üretir
Böbrekler ayrıca vücudun su, elektrolit, asit-baz dengesini düzenler. Kan basıncını düzenleyen renin ve aldesteron adındaki hormonları salgılar. Salgıladığı eritropoetin adındaki bir hormon ile kemiklerde alyuvar adı verilen kırmızı kan hücrelerinin üretimini kontrol eder. Kemik gelişimini sağlayan aktif D vitamini üretir.
Böbrek Yetmezliği Ne Demek?
Kronik böbrek yetmezliği ya da kronik böbrek hastalığı adından da anlaşılacağı üzere böbreklerin görevini yerine getirmede artık yetersiz olması halidir. Bu yetersizlik durumu bir anda değil, zaman içinde kademeli olarak ortaya çıkar. Böbreklerin ani olarak görev yapamaz hale gelmesi ise daha farklı bir durumdur ve akut böbrek yetersizliği olarak bilinir.
Tüm dünya genelinde yaygın bir sağlık problemi olan kronik böbrek yetmezliğinin görülme sıklığı yaklaşık % 16 civarındadır. Yani her 6-7 erişkin kişiden birinde çeşitli evrelerde kronik böbrek hastalığı vardır. Daha çok yaşlılarda görülen hastalık, genç yaşlarda da ortaya çıkabilir.
Hastalık erken evrede hiçbir belirti vermeyebilir. Hastalığa ait belirtiler genellikle böbreklerin artık görevini yapamaz hale geldiği ileri evrelerde ortaya çıkar. Kronik böbrek yetmezliğinin belirtileri her hastada farklı şekilde ortaya çıkabilir.
Kronik böbrek yetmezliği tedavisinde amaç böbrek hastalığının ilerlemesinin durdurulması, böbrek yetmezliği için destek tedavinin yapılması, diyaliz kararı ve böbrek nakline hazırlık olmalıdır.
Kronik böbrek yetmezliğinde böbreklerde oluşan hasarlar genellikle kalıcıdır. Böbrek yetmezliğine neden olan altta yatan hastalık kontrol altına alınırsa böbrek yetmezliğinin ilerlemesini durdurmak ya da yavaşlatmak mümkün olabilir. Böbrek yetmezliğinin altında yatan nedene göre tedavi planı düzenlenmelidir.
Böbrek yetmezliği bulunan hastalarda tansiyon kontrol altına alınmalıdır. Böbrekleri korumak için yüksek tansiyona yönelik ilaç tedavisi uygulanabilir.
Böbrek yetmezliği olan hastalarda genellikle kötü kolesterol yüksekliği görülmektedir. Bu yüzden kolesterol düşürücü ilaçlar kullanılabilir.
Kansızlık durumunda kan yapıcı ilaçlar kullanılabilir.
Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda vücutta sıvı birikmesi (ödem) görülebilir. Sıvı toplanmasını engelleyici ilaçlar kullanılabilir.
Böbreklere binen yükü azaltmak için proteinden fakir gıdalarla beslenmek gerekir.
Böbrek Nakli Neden Daha Avantajlıdır?
Kronik böbrek yetmezliğinin tedavisinde kullanılan diyaliz yöntemi aslında böbrek yetmezliğini tedavi etmez. Bu yüzden böbrek nakline alternatif bir tedavi seçeneği olarak düşünülmemelidir. Diyaliz tedavisi sadece nakil için uygun olan hastalarda böbrek nakli olana kadar ya da nakil için uygun olmayan hastalarda hastanın hayatta kalmasını sağlamak için kullanılmalıdır.
Diyaliz tedavisinin olumsuz yönleri, katı diyet ve su kısıtlaması gerektirmesi, seyahat engeli, kişiyi sosyal hayattan soyutlanma, iş veya eğitimden geri kalma, çocuk hastalarda gelişme geriliğine neden olmasıdır. Ayrıca diyaliz hastaları tansiyon ve kan yapıcı ilaçlar gibi bir takım ilaç kullanmak zorundadır. Buna karşın, başarılı bir böbrek nakli ve ameliyat sonrası hastalar sağlıklı bir şekilde günlük hayatlarını sürdürebilmektedir.
Böbrek Nakli Ne Zaman Yapılmalıdır?
Kronik böbrek yetersizliği olan hastalarda böbrek süzme işlevinin %15 ‘in altına düşmesi durumunda diyaliz ya da böbrek nakli tedavisine ihtiyaç vardır. Böbrek nakli için uygun olan hastalarda öncelikle böbrek nakli tercih edilmelidir. Diyaliz tedavisi her ne kadar hastayı hayatta tutsa da, böbrek damarlarında zamanla hasara yol açar. Bu yüzden hiç diyaliz tedavisine girmeden nakil işleminin uygulanması tercih edilmelidir.
Nakil Nasıl Yapılır?
Böbrek nakli, ya kadavradan ya da canlı vericilerden alınan böbrek ile yapılır. Ülkemizde daha çok hastanın yakınından alınan böbrek ile nakil işlemi gerçekleştirilir. Canlı vericiden böbrek alınma ameliyatı kapalı (laparoskopik) ya da açık cerrahi yöntemlerle uygulanır.
Vericiden alınan böbrek, alıcının kasık bölgesinde yapılan bir kesiden girilerek gerçekleştirilir. Kasık bölgesindeki atar ve toplardamarlar bulunur ve hazırlanır. Böbreğin atar ve toplardamarları bu damarlara dikilerek böbreğin kanlanması sağlanır. İdrar kanalı ise idrar kesesine bağlanarak işlem sonlandırılır.
Nakil İçin Böbrek Nasıl Bulunur?
Ülkemizde kadavradan yani ölüden alınan böbreklerin dağıtım işlemi Sağlık Bakanlığı tarafından kurulmuş olan bir birim tarafından gerçekleştirilir. Canlı vericisi olan hastalarda nakil işlemi daha çabuk yapılabilmektedir. Canlı verici olabilmek için kişinin 18 yaşını doldurmuş olması gerekir. Üst yaş için kesin bir sınırlama yoktur. Verici adayının böbreğinin alınıp alınamayacağı, yapılan muayene ve tahlil sonuçlarına göre karar verilir.
Hangi Hastalara Böbrek Nakli Uygulanmaz?
Başka bir tedavi yöntemi ile tedavi imkanı varsa
Hastada aktif bir enfeksiyon varsa
Hastada tedavi edilemeyen bir kanser hastalığı varsa
Hastanın yaşam beklentisi kısaysa
Hastanın genel durumu nakil ameliyatını kaldıramayacak durumda ise
Uyuşturucu madde kullanımı
Hastada primer oksalosis hastalığı varsa
Ameliyat Sonrası Nelere Dikkat Edilmelidir?
Böbrek nakli uygulanan hastaların yaşamları boyunca, vücudun yeni böbreği reddetmesini önlemek için bazı ilaçları kullanması gerekir. Aksi takdirde, ameliyattan sonra ne kadar süre geçerse geçsin, hastanın vücudu takılan yeni böbreği reddedebilir.
Böbrek nakli sonrası dikkat edilmesi gereken hususlar;
Tansiyon hastalarında kan basıncı, şeker hastalarında kan şekeri kontrol altında tutulmalıdır.
Tuz, yağ ve karbonhidrat açısından zengin olan gıdalardan uzak durulmalıdır.
Kullanılan ilaçların etkisini azalttığı için greyfurt tüketilmemelidir.
Düzenli bir şekilde egzersizler yapılmalıdır.
Ağır fiziksel işler ve sporlar yapılmamalıdır.
Prof.Dr. Yusuf Özlem İlbey
